Nazwa wsi pochodzi od bagien i moczarów (tzw. rudawy) albo od rudy żelaznej, którą prawdopodobnie tu wydobywano w XII w. Dlatego też nazwa rzek płynących przez miejscowość: Rudawa i Rudawka. Nazwy rudawa stosowano również mówiąc o wzniesieniu obfitującym w rudę żelazną.
 |
| Dom Domańskich |
Przed 1186 osada ta przeszła drogą nadania z rąk rycerza Jana Gniewomirowica w posiadanie kapituły krakowskiej. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1185. Zarządcą wsi był jeden z krakowskich kanoników, który podczas wizytacji w Rudawie zamieszkiwał dwór w folwarku przy którym stał browarem. W 1326 w skład tutejszej parafii wchodziło 12 okolicznych wsi.
W 1436 Władysław II Jagiełło nadał wsi prawa miejskie magdeburskie, co zostało potwierdzone w 1464 przez Kazimierza Jagiellończyka. Rudawa była wówczas wsią parafialną w dekanacie Nowa Góra o obszarze 42 km², zamieszkiwana przez 750 mieszkańców. W 1527 w Rudawie było 8 ogrodów warzywnych, stał też dwór z budynkiem czeladnym, budynki gospodarcze, karczma i młyn.
Pierwsza wzmianka o szkole w Rudawie pochodzi z 1587. W XVI w. w szkole parafialnej uczyło się 9 dzieci. W księgach metrykalnych miejscowej parafii został wymieniony rektor, czyli kierownik szkoły.
W księgach parafii rudawskiej zanotowano w 1597 imię prostytutki Katarzyny, działającej przy tamtejszej łaźni. Mnisi z klasztoru w Czernej nie mogąc ścierpieć, że ich poddani, głównie bogaci kamieniarze z klasztornych kamieniołomów marmurów, obracają się w jej towarzystwie, uważali, że zamiast odbywać grzeszne wizyty u niej, mogli posiedzieć w klasztornej karczmie przy piwie. Mnisi narzekali, że ich poddani zamiast trunku przystojnego i posiedzenia uczciwego, kartami się o pieniądze bawią[1]. Kontrowersje pomiędzy proboszczami o przynależność parafialną wsi ciągnęły się latami, podczas wizytacji z 1598 zanotowano, że o zwierzchnictwo nad Pisaramispierali się plebani z Rudawy i Paczółtowic[2].
W XVII w. zarządcą majątku był Tomasz Oborski, który mieszkał we dworze zwanym Białym. Do dworu należały 2 karczmy – naprzeciwko kościoła oraz w Werbowni. W 1777 wieś zamieszkiwało 423 osoby w 69 domach, a w 1789 – 428, w tym 7 Żydów. W XVIII w. wieś posiadała ceglany kościół, dwie karczmy, szpital drewniany czyli przytułek dla starców, warsztat kowalski i szewski. W latach 1815-1846 wieś położona była na terenie Wolnego Miasta Krakowa, w Rudawie wówczas miał siedzibę wójt gminy okręgowej – nr XXV. W okresie zaboru austriackiego we wsi mieścił się posterunek żandarmerii.
W 1818 została uruchomiona we wsi szkoła ludowa, która obejmowała 7 wsi parafialnych. W 1857 zbudowano na gruncie gminnym nową szkołę, wcześniejsza szkoła uległa spaleniu.
W latach 30. XIX w. przeniesieni na czynsz podani dóbr kościelnych mieli poważne trudności ze znalezieniem środków na zapłacenie czynszu, którego wysokość z reguły przekraczała możliwości gospodarstwa chłopskiego. Ta sytuacja doprowadzała do częstych sporów z duchowieństwem katolickim[3]. W 1852 liczba mieszkańców wzrosła do 542. W XIX w. we wsi działały dwa niewielkie tartaki.
Przy stacji kolejowej – otwartej 13 października 1847 – znajduje się dzielnica willowa z przełomu XIX/XX w. Zabytkowy dom zwany też domem z wieżyczką wybudowany według projektu architekta Tomasza Prylińskiego w 1896 dla Antoniny i Stanisława Domańskich. Podczas pobytu w sierpniu 1908 Henryk Sienkiewicz pisał niektóre nowele i kilka rozdziałów powieści Wiry. Pisarzowi codziennie rano przynosił świeże mleko lubiany przez niego miejscowy chłopiec Staś Tarkowski. Jego imię i nazwisko otrzymał później główny bohater W pustyni i w puszczy. 6 sierpnia 1908 Henryk Sienkiewicz wpisał się do parafialnej księgi pamiątkowej. Antonina Domańska zasłynęła jako autorka powieści Historia żółtej ciżemki.
W latach 1863-1864 karczma Werbownia była miejscem przerzutu broni i ludzi w trakcie powstania styczniowegoz Galicji do Królestwa Kongresowego. W 1889 w miejscowości powstała czytelnia Towarzystwa Oświaty Ludowej. W 1890 założono kółko rolnicze i sklep. W 1904 w Rudawie powstała Kasa Stefczyka. W 1906 rozebrano karczmę znajdującą się w pobliżu kościoła, postawiono tam nowy dwór. W 1910 w wsi żyło 714 osób w 114 domach. W 1911 w centrum wsi postawiono nowe obszerne stajnie.
W latach 1912-1914 w Rudawie przebywał znany historyk Stanisław Smolka, mieszkający w pobliskichNiegoszowicach. Był on twórcą tzw. krakowskiej szkoły historycznej. Był również profesorem UJ, historykiem–mediewistą, doradcą Sienkiewicza przy pisaniu Krzyżaków. Smolka mieszkał od 1910 w znajdującym się opodal domu Heleny Rusockiej. Bywał też w Rudawie Stanisław Wyspiański goszcząc często u Antoniego Procjałowicza(1876-1949), malarza i grafika, który zajmował stojący bliżej torów kolejowych dom z portykiem. W okresie międzywojennym na rzece Rudawka (w zachodniej części wsi), wykopano kanał przeciwpowodziowy (obecnie jest on nieczynny – osuszony). W zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Jagielońskiej znajduje się akwarela z widokiem Rudawy.
W czasie II Rzeczypospolitej wieś należała do powiatu chrzanowskiego w województwie krakowskim. Do krzeszowickiego cechu należało 5 miejscowych właścicieli zakładów rzemieślniczych. W 1937 powstał nowy murowany budynek szkoły, budowany od 1936.
Od 26 października 1939 do 18 stycznia 1945 Rudawa należała do gminy Kressendorf w Landkreis Krakau,dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. W czasie II wojny światowej w 1939 spłonęły 22 domy. 1 sierpnia 1944 na terenie Rudawy i najbliższych okolic powstał jeden z największych hitlerowskich punktów oporu tzw.: B-1 Stützpunkt Rudawa z 24 zachowanymi do dziś schronami. Obecnie większość z nich znajduje się na prywatnych posesjach (na niektórych stoją bloki, domy i garaże). Podczas okupacji niemieckiej we wsi istniał posterunek żandarmerii oraz jednostka ochrony kolei – Bahnschutzu. Wczesną wiosną 1944 Niemcy zorganizowali koło stacji kolejowej lotnisko polowe, wybudowano również bocznicę kolejki wąskotorowej – wówczas na teren Młynki – w celu przewożenia materiałów do budowy umocnień linii oporu (po II wojnie światowej została zlikwidowana). 17 stycznia 1945 główny budynek stacji (zlokalizowany kilkanaście metrów na zachód od obecnego wiaduktu kolejowego) został zbombardowany przez lotnictwo Armii Czerwonej.
W 1946 we wsi mieszkało 1055 osób. Do 1954 wieś należała do ówczesnej gminy Krzeszowice. W latach 1954—1972 była siedzibą gromady Rudawa, do której należało 7 okolicznych sołectw.
W latach 60.-90. XX w. na terenie miejscowości znajdowały się stanowiska archeologiczne z licznymi znaleziskami. M.in. na rozległym cyplu położonym między Rudawką a rzeką Rudawą odkryto fragmenty naczynia z okresu ceramiki wstęgowej rytej oraz narzędzie pochodzące z epoki neolitu. W latach 1973—1976 miejscowość była siedzibą gminy Rudawa w ówczesnym powiecie chrzanowskim. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krakowskim.
W 1995 obchodzono 40-lecie istnienia klubu sportowego Orlęta z udziałem radiowego programu Lata z Radiem. W 1991 piroman z Rudawy spalił w miejscowości i okolicy kilkanaście zabudowań. W 2000 oddano do użytku dwa nowe skrzydła szkolne (gimnazjum) wraz z salą gimnastyczną, rozbudowa trwała od 1997. W 2005 odbył się I Półmaraton (odbywa się corocznie w czerwcu). W 2007 odbył się I Piknik Forteczny Rudawa (odbywa się corocznie).
źródło: https://pl.wikipedia.org
